‘Mijn gevoel als boerenzoon is veranderd’
BRITSWERD – Acteur Freark Smink, alom bewonderd en gelauwerd, is een boerenzoon die op zijn 73ste na tientallen theater-, televisie- en filmrollen en vele stukken waarvan hij auteur was, het magnum opus van zijn leven gaat spelen: Wat Soesto! Een titel die de ziel van het hele Friese boerenleven blootlegt. Een titel die zo gelaagd is, die zo divers geïnterpreteerd kan worden. Het is maar net hoe je het uitspreekt, hoe je het bedoelt; de onschuldige vraag, de dreigende opmerking, het minachtend oordeel.
Het deels autobiografische Wat Soesto!, geschreven door Freark zelf, gaat 17 september in première en reist komend winterseizoen de hele provincie door. ‘Dit is een pittig stuk,’ zegt hij erover. ‘Mijn familie is een beetje huiverig, bang dat ik een beerput opentrek. Maar zo erg is het niet.’
In het stuk dat ook een generatieconflict kenmerkt, botert het niet zo tussen boer Frans en diens vader.
Freark, reflecterend: ‘Mijn Heit was bazig, een autoriteit. Ik durfde hem niet zomaar tegen te spreken. Toen ik mijn rijbewijs haalde vertelde ik hem dat pas toen hij eindelijk na acht keer zelf was geslaagd.’
Geboren Op een stelpboerderij met rieten dak in Sondel in een gezin van negen kinderen. Ik ben de oudste. De eerste vijf zijn jongens – na mij Hindrik, Ale, Jacobus en Ids –, dan de twee meisjes Sietske en Tiertsje en na hen weer jongens; Willem die verongelukte toen hij vier was en de jongste Willem die dezelfde naam kreeg. Ik heb Heit op knieën gesmeekt dat niet te doen want dan beroof je iemands identiteit en begraaf je hem twee keer. Maar de ferrekkeling luisterde niet, er viel niet met hem te discussiëren. Van de zeven jongens zijn er drie boer geworden, Hindrik en Ale samen op de pleats en Ids met Heit toen ze verhuisden naar een andere boerderij in Âldemardum. Jacobus werd leraar en dichter. Mijn twee zusjes gingen de verpleging en verzorging in. Willem kon het beste leren. Hij promoveerde in Wageningen.
Partner Actrice Klaasje Postma. Wij zijn beide voor de tweede keer getrouwd. In 1990, we waren toen al twaalf jaar samen. Onze eerste bruiloften werden uitbundig gevierd, samen hebben we alleen een boterbriefje gehaald. We zeiden niks. Op een verjaardagsfeestje lieten we de foto’s zien. We hebben elkaar ontmoet in Grou bij het kritetoaniel waarvoor ze me vroegen toen ik daar schoolmeester was. Anderen hadden het meteen in de gaten. Wij zelf niet, zo goed speelden we die liefdesscène. Klaasje heeft twee kinderen, Jaap en Nynke en ik heb er twee: Antsje Foekje en Siemen Willem. Maar het voelt als één gezin. Gelukkig wel. Ik heb als gevolg van de scheiding mijn kinderen jarenlang niet gezien. Op een avond belde Foekje uit Amsterdam en kregen we weer contact. Achteraf bleek dat ze mij meermalen hebben gezien, ik hen niet. Als het in de kern goed zit komt het echter altijd goed.
Woonplaats Britswert, sinds 2008. We woonden eerst op een grote boerderij bij Wirdum. Klaasje voelde haar daar een lyts moskje en ik was vaak onderweg. Omdat ik al vijfentwintig jaar mijn zin had gekregen en geen tweede scheiding wilde, heb ik toegestemd om te verhuizen naar Nes bij Akkrum. Daar was Klaasje dicht bij haar vriendinnen Geke en Anneke. Maar het voldeed ons daar niet. Klaasje keek meer op Funda dan uit het raam. Op een gegeven moment ontdekte ze dit huis aan de Kromwâl, een útbuorren aan de Frentsjerterfeart bij Britswert. Vroeger lag het aan de Middelsee. De wereld hield op hier. Het is prachtig wonen, Klaasje is helemaal gelukkig. Ik ook, het huis is groot genoeg voor repeteren.’
Opleiding De kweekschool in Sneek.
Werk/carrière Onderwijzer in Hidaard en daarna in Grou. Tryater (toneel). Producent van en acteur en stem in tv- en radiocommercials en bedrijfsfilms. Friese schooltelevisie (Sybe Satellyt, 1990-1998). Films (o.a. Grijpstra & De Gier, Baantjer, Nynke, Spijkerhoek, De Brug, Medisch Centrum West, Amsterdamned, De Dream), toneel (o.a. Elk Sines, De Stormruiter, ZELLE, De Emigrant, Jameimy, Kening Lear, Gysbert, De Triljende Ierde, De Hogerhuiszaak), schrijver van tv-series en toneelstukken (o.a. De Hollanderwijk, Zelle en Wat Soesto), bedrijfsfilms (o.a. Lekker Glad, Philips in China, Pilat en Pilat).
Geloof Van huis uit orthodox hervormd. Wij gingen zondags twee keer naar de kerk. Schaatsen mochten we niet op zondag in het stijve Gaasterland. Ik was zo blij dat ik daar weg kon. Maar ik heb nog lang last gehad van het pleasen en het iedereen naar de zin te maken, ten koste van mezelf. Ik geloof nu niet meer alhoewel ik in grote verwondering leef over de absurde realiteit van het heelal.
Politieke partij Ik hobbel over de linkerflank. Ik stem meestal op de persoon.
Hoogtepunt Toch wel Wat Soesto! Ik voel me zo rijk dat er zo’n grote groep mensen aan werkt. Zo heb ik regisseur Jos Thie, Geert Mak, Bouke Oldenhof, Ben van der Knaap, David Lelieveld en Klaasje om me heen. Zij vormen mijn redactie. Met hen kan ik klankborden en ze verbeteren waar nodig. Ik heb me zeer verdiept in de materie. Zo leerde ik uit het boek Stiefmoeder Aarde van Theun de Vries hoe een boer zijn handen vouwt en hoe hij doodgaat.
Dieptepunt Het overlijden van mijn moeder Romkje. Zij was een warme, fijngevoelige vrouw die steeds moest schipperen.
Voorbeeld Rients Gratama, een alleskunner. Met hem heb ik jaren samengewerkt. Wij kwamen geregeld bij elkaar over de vloer. Rients gaf energie met zijn positieve instelling.
Leermeester Guido Wevers van Tryater; het kan niet, dus kan het wel. Te weinig tijd bestaat voor hem niet. Hij heeft mijn carrière een boost gegeven.
Beste advies Leer te luisteren naar één persoon. Mijn gedachten gaan namelijk alle kanten op, dwalen zomaar af. Ik heb focus nodig.
Inspiratie Door strand, bossen en muziek.
Eten Een maaltijd bij Overwijk in de Tynje na ons vaste culturele vriendenreisje. Snoekbaars bijvoorbeeld.
Drinken Melk, eigengemaakte appelsap, rode wijn uit Bosnië waar vriend Gjalt Pilat een meubelfabriek heeft en Limburgs Dordtmunderbier van Alfa.
Muziek Van Alex Roeka, een zanger en liedjesschrijver uit Brabant. Zijn teksten zijn ijzersterk. Luister maar naar De Gouden Rattenval.
Concert De Johannes Passion met dirigent Hoite Pruiksma. Ik weet hoe hij moet wroeten om dat goed te krijgen.
Artiest/acteur/actrice Pierre Bokma. Hij staat op eenzame hoogte, alhoewel Mark Rietman ook erg goed is. Hij schitterde in De eeuw van mijn moeder van Het Nationaal Theater.
TV Engelse en Scandinavische detectives. Moorden oplossen intrigeert me.
Film Hors Normes. Een Franse film over twee vrienden die zich met hart en ziel inzetten voor autistische kinderen. Vincent Cassel en Reda Kateb acteren zonder dat je het merkt, heel natuurlijk.
Krant/tijdschrift/medium De LC en de Volkskrant. Een mooie combi.
Boek Boerenleven van James Rebanks. Ik heb daar veel informatie uitgeput voor Wat Soesto!
Sport Ik loop en ik fiets. In passieve zin voetbal maar ik heb genoeg van alle schwalbes en dat geld verdienen. Ik kwam altijd bij sc Heerenveen. Nu niet meer. Het is minachting voor de kijker, mishandeling bijna, ik beleef het niet meer.
Sportman Epke Zonderland. Een geweldenaar. Hij is ondanks zijn sterrenstatus een gewone jongen gebleven. Hij kan relativeren.
Sportvrouw Sifan Hassan. Een doorzetter die alles op eigen kracht doet.
Gadget Mijn mobiel. Zonder ben ik eenzaam, haha!
App Obsidentify. Een hele handige en nuttige app om duizenden wilde dieren en planten te herkennen en er alles over de weet te komen. Zo leer je al kuierend de natuur kennen.
Hobby’s Lezen en hout kloven. Heerlijk om met de bijl bezig te zijn. Ik ben een echte houthakker. De geur van hout is lekker.
Vervoer De auto.
Vakantie Noorwegen. Achter elke bocht is het anders. Het is er aangenaam stil en de lucht is er gezond. Het mooist is om er via Denemarken naar toe te gaan. De stranden daar zijn prachtig.
Doen met een miljoen Delen met de kinderen.
Blij van Een stille ochtend. Het kan hier aan de Kromwâl heel stil zijn.
Hekel aan Onbetrouwbare mensen.
Kan niet zonder Prikkels om initiatief te nemen. Ik laat me namelijk graag op sleeptouw nemen. Daarna neem ik het wel over.
Wat moet anders Het landschap. Daar moeten we anders mee omgaan. Dat kunnen kleine dingen zijn, zoals het niet maaien van de slootkanten.
Over vijf jaar Hoop ik nog gezond te zijn en de energie te hebben om dit vak nog te kunnen uitoefenen.
Spijt dat je geen boer bent geworden? Nee. Ik kwam er al op jonge leeftijd achter dat ik geen boer zou worden. Je moet als boer geboren worden. De eerste keer dat ik Heit zou helpen met melken vergat ik dat. Ik kon ’s avonds bij het eten wel door de grond zakken toen hij vroeg waar ik was. Op mijn negende leerde ik al melken. Met de hand. Ja, ik had wel kneep in mijn handen. Het was niet altijd fijn op de boerderij. Zo kon ik niet tegen al die vliegen die door de stal en het huis zoemden. Ik zie nog die gele, vieze plakslingers boven de keukentafel en de spuit met insecticiden.
Voel jij je nog boer? Vijf jaar geleden kwam ik erachter dat mijn gevoel als boerenzoon is veranderd. Daar schrok ik van. Voorheen was ik trots dat ik van boerenkomaf ben. Dat gevoel is er niet meer. Het liet me niet meer los en dat was de reden dat ik Wat Soesto! schreef. Ik had me trouwens nooit kunnen bedenken dat ik later met toneel, film en televisie bezig zou houden. Maar ik speel wel graag een boer. Deze rol is mij op het lijf geschreven maar dat kan ook niet anders want ik heb het allemaal zelf bedacht. Wel na goed onderzoek. Ik verzamelde allerlei relevante informatie, las kranten en boeken, interviewde tal van boeren, natuurboeren en moderne melkveehouders, ik sprak de jongere generatie en natuurlijk ook mijn broers die nog boeren.
Wat vind je van de huidige boerenstand? Het kan me niet bekoren. Ik merk dat ik hang naar de vroegere boerderij; minder intensief, meer in harmonie met de natuur en omgeving. Schuilde er vroeger al geen boer in mij, als ik het tegenwoordig overzie was ik zeker geen boer geworden, al intrigeert mij het boerenleven nog steeds.
Albert van Keimpema
