‘Ze spreken Chinees op school’, zei mijn broertje na zijn eerste dag op de kleuterschool, ‘ik kan de andere kindjes niet verstaan. Alleen de juf praat normaal.’ Mijn moeder legde uit dat de kinderen Fries spraken. ‘Waarom doen ze dat?’ vroeg mijn kleuterbroertje verbaasd. ‘Omdat hun ouders Fries spreken,’ antwoordde mijn moeder. Toen mijn broertje zei dat hij ook Fries wilde leren, vertelde mijn moeder dat dat vanzelf zou gaan omdat hij het zou oppikken van zijn vriendjes op school. Daarin had ze tot op zekere hoogte gelijk. Ik leerde ook Fries van mijn buurmeisje Sjoukje die alleen Fries sprak. Maar het verschil met de andere kinderen was dat wij het leerden verstaan, we leerden het niet spreken. Ik vond dat vervelend, want als kind wil je hetzelfde zijn als alle andere kinderen. Maar als ik wel eens een poging deed om iets in het Fries te zeggen, werd ik keihard uitgelachen door de kinderen uit de buurt. ‘Jij bent import!’, riepen ze dan. Ik voelde dat in het woord een onderhuidse belediging school, dus ik liet het al snel uit mijn hoofd om nog Fries te praten. Het hinderde ook eigenlijk niet; ik sprak Nederlands tegen mijn vriendinnetjes, zij spraken Fries terug, en de communicatie verliep vlekkeloos. Op de middelbare school was het probleem helemaal verdwenen want daar sprak niemand meer Fries. In 1993 werd Fries een verplicht vak in de eerste twee klassen van het voortgezet onderwijs, maar dat was na mijn tijd.
Drie jaar geleden keerde ik na dertig jaar terug naar mijn geboortegrond. Dertig jaar lang had ik geen enkel woord Fries gehoord. De eerste avond aan de grote stamtafel in het café klonken de Friese conversaties als muziek in mijn oren. Ik verstond het nog ‘vloeiend’. En ik realiseerde me voor het eerst van mijn leven wat een prachtige taal het is. Toen ik naar links keek, zag ik dat mijn man was uitgetreden en naar de parafernalia boven de toog zat te staren. Ik besefte opeens dat hij de gesprekken helemaal niet kon volgen. Ik meldde hem de volgende dag aan bij de onlinecursus van eduFrysk want het leek me dat hij als immigrant in Friesland de taal wel zou willen verstaan.
Niet lang na onze verhuizing ontmoette ik mijn Friese vriend. Hij is om het zachtjes uit te drukken een rechtgeaarde Friese chauvinist. Hij ziet Friesland niet als een provincie, maar als een land, met een eigen cultuur en signatuur. Fries is volgens hem een rijkere taal dan het Nederlands omdat het meer gevoelswaarde uitdrukt, waardoor je met een enkel woord of enkele zin heel veel kunt zeggen, net als in het Engels. Mijn vriend vindt dat Friezen trots moeten zijn op hun rijke taal en die nooit en te nimmer moeten verloochenen. Er zijn Friestalige ouders die ervoor kiezen om Nederlands met hun kinderen te praten en dat vindt hij maar niks. Ik moet zeggen dat ik dat zelf ook niet goed begrijp want het is alom bekend dat je kinderen heel goed meertalig kunt opvoeden.
Twee maanden geleden vermeldde een voorpagina-artikel van Het Parool dat er een enorme trend gaande is van Amsterdammers die de stad verlaten op zoek naar ruimte en rust. De voorzitter van de makelaarsvereniging Amsterdam zegt in dat stuk: ‘Ik sprak laatst mijn collega uit Friesland. Van elke drie huizen die hij verkoopt, gaan er twee naar Amsterdammers.’
Wat betekent dit voor de toekomst van de Friese taal? Mijn vriend laat hier geen misverstand over bestaan: ‘Westerlingen moeten natuurlijk Fries leren. Arno Brok doet het toch ook? In elk geval moet je het passief beheersen. Inburgeren, en snel!’ Hoewel de meeste Friezen heel vriendelijk overstappen op het Nederlands zodra ze doorhebben dat hun gespreksgenoot Nederlandstalig is, vind ik ook dat mensen die hier komen wonen wel hun best mogen doen om deze taal machtig te worden. Terwijl mijn echtgenoot woordjes oefent met eduFrysk, probeer ik zelf een Fries boek te lezen om de taal ook enigszins schriftelijk onder de knie te krijgen. Toen ik laatst in het dorpscafé een slokje op had, hoorde ik mezelf zomaar een bestelling in het Fries plaatsen. Ik vond het niet erg meer om uitgelachten te worden.
